Mười năm trước tôi lên bản Muối, cũng vào ngày chính hội Đền Hùng. Ở phía cổng phụ đi ra ga Tiên Kiên, có một cô gái trẻ ôm khư khư cái túi thổ cẩm, lơ ngơ đứng bên đường. Nhìn cung cách, tôi biết đó là người miền núi. Nhiều năm công tác trên rừng, tôi nhận ra ngay mấy sơn nữ về đồng bằng, dù các nàng có diện quần áo Kinh. “Về đâu noọng?”. Mắt tôi dán vào cần cổ trắng hồng lấm tấm mồ hôi của cô gái. “Mình về Lào Cai thôi!”. Rõ rồi. Nói tiếng Kinh còn ngọng. Theo lời cô gái bập bõm kể, Vẻ là người Tày bản Muối, cùng với cô bạn bán mỗi người hai chục cân gạo nếp, lấy tiền đi chơi hội Đền Hùng. Các cô chỉ nghe nói chứ biết hội thế nào. Họ đi xe ôm ra ga Bảo Hà, đi tàu hỏa về ga Tiên Kiên, vào Đền Hùng. Mùng chín tháng ba đúng ngày chủ nhật, đông người quá nên Vẻ lạc bạn. Qua một đêm lang thang không ngủ, sáng cô tìm ra đây đứng đợi, mong trên đường về họ sẽ nhìn thấy nhau. Cả buổi sáng trôi qua cô không gặp được ai. “Sao không ra ga mà về luôn đi! Biết đâu bạn em về trước rồi?”. “Mình hết tiền rồi! Phải chờ chúng nó thôi!”. Cô gái thật thà nói. Từ đây về Lào Cai gần hai trăm cây số, thân gái dặm trường mà không một đồng dính túi. Thật đáng lo ngại. “Mình cũng đi Lào Cai đấy! Hay cùng đi cho vui?”. Tôi đột ngột đưa ra lời đề nghị, đầy phiêu lưu. “Nhưng mình không có tiền!”. Cô gái tiếp tục khẳng định. Tôi trấn an. “Mình cho em Vẻ vay tiền. Về đến nhà trả mình cũng được”. Vẻ reo lên: “Úi! Thế thì tốt quá!”. Cô gái thực thà đi theo tôi. Chúng tôi không ra ga nữa mà ra quốc lộ 2 đón xe khách.

Đến phố huyện thì trời đã tối. Vẻ nhất định không chịu vào quán phở. “Sắp về tới nhà rồi mà!”. Cô nói thế, nhưng chúng tôi còn phải đi bộ gần chục cây số nữa. Đường rừng dốc cao dốc thấp, tôi đói mềm, cố theo kịp Vẻ. Nhìn dáng cô chúi về phía trước, chân phăm phăm bước, tôi than: “Đúng là hổ về rừng!”. Đường gập ghềnh những đá là đá, xung quanh núi như đặc quánh trong màn đêm. Tiếng con chim lạ kêu “boóc... boóc” như vọng từ vực sâu, hang thẳm lên. Chân tôi mỏi rã qua một cái dốc dài. Đang định kêu Vẻ ngồi nghỉ thì may quá, hết dốc, đường bằng phẳng dễ đi hẳn. Xa xa, thấp thoáng ánh đèn dầu. Ngay dưới chân chúng tôi, rào rào tiếng nước suối. “Đến bản rồi!”. Vẻ kêu lên. Tôi nhẹ cả người. Cô bảo tôi đứng chờ rồi rẽ vào ngôi nhà cạnh đường. Lát sau có tiếng đàn ông hỏi vọng ra: “Khách đâu?”. Rồi ánh đèn pin quét ngang mặt tôi, dừng lại hơi lâu trên cái ba lô lính. Tôi lạnh gáy, lùi lại một bước đề phòng, cảm thấy hối hận vì tính bốc đồng của mình. “Người dưới xuôi à?”. Tiếng đàn ông hách dịch. “Vâng ạ! Cháu chào bác!”. Tiếng cười phá lên, hơ hớ. “Bác cháu gì! Tôi còn trẻ bố ạ. Vào trong ấy chơi, mai ra uống chén rượu nhá! Tôi cũng người miền xuôi đấy!”. Người đàn ông trao cho Vẻ chiếc đèn pin. May quá, lại gặp người miền xuôi ở nơi rừng xanh núi đỏ này.

Đó là lần đầu tôi gặp Tống “đại ca”. Hồi đó hắn là trùm buôn gỗ kiêm chủ quán tạp hóa ở bản Muối. Đêm ấy, chúng tôi về đến nhà Vẻ trời đã khuya lắm. Ngôi nhà sàn của cô rộng như cái hội trường dưới xuôi. Bà mẹ nằm trong màn hỏi vọng ra: “Về rồi à?”. Giữa nhà, ba cây củi vẫn chụm đầu vào nhau cháy tí tách. Tôi đói mềm, nhưng chỉ lùa được mỗi bát cơm nương dẻo dính, ăn với măng đắng chấm mẻ. Tôi vốn không ưa cơm nếp. Chui vào chiếc vỏ chăn thổ cẩm mùi hăng hắc, tôi thiếp đi trong tiếng gió núi ù ù dưới sàn nhà và tiếng hát khe khẽ của Vẻ từ buồng trong vọng ra. Chắc cô vui vì đã về đến nhà, còn dắt theo được một thằng trai Kinh ngớ ngẩn, tốt bụng.

Khi trở lại với trang phục của một cô gái Tày, trông Vẻ đẹp hơn so với buổi sáng tôi gặp ở Đền Hùng. Buổi sáng, cô đưa tôi chiếc đèn pin, bảo có ra quán thì trả cho anh Tống. Hôm nay cô phải đi phát một cái nương mới. Cổ choàng chiếc khăn sọc màu xanh đỏ, mặc chiếc áo chẽn ngắn màu xanh, chiếc váy vải đen bó chặt đôi hông nở nang, Vẻ như mạch nước ngầm ngọt mát giữa nắng hồng. Tôi bỏ ý định ra thăm nhà Tống, theo nỗi đam mê cuốn lên núi cùng Vẻ. Buộc vỏ con dao ngang hông, đeo chiếc túi vải có ít đồ dùng cá nhân, tôi hăm hở đi. Dốc, dốc miên man, càng lên cao dốc càng dựng ngược. Tim tôi đập nhanh đến ngẹt thở. Đằng trước thấp thoáng đôi bắp chân trắng của Vẻ, thoăn thoắt trèo qua những phiến đá lởm chởm, bước qua những đoạn dốc trơn tuột. Mắt tôi dán vào vệt trắng ấy, đi theo như bị bỏ bùa.

Hóa ra công việc phát nương chẳng dễ dàng gì. Đi từ 6 giờ sáng đến hơn 10 giờ mới tới khu rừng định phát nương. Vẻ đi đâu một lúc, rồi mang về ống bương nước. Tôi cảm thấy nước suối ngọt ngon hơn bất kỳ loại nước giải khát nào. Nhìn rừng bương bạt ngàn, tôi nhẩm tính phải ba ngày hai đứa mới phát xong khoảng nương nhỏ. Ý nghĩ về một cuộc phiêu lưu mới làm tôi phấn chấn, khi đưa mắt nhìn quanh thấy một cái lều nhỏ đủ chỗ nghỉ đêm cho hai người.

Tôi hăm hở chém vào cây bương to nhất. Con dao cực sắc và chỉ một phút cây bương bị đốn ngã. Cây thứ hai; cây thứ ba... Vẻ vẫn chưa thèm đụng dao. Cô đương nhìn tôi cặm cụi làm việc, miệng tủm tỉm cười. Một lúc sau Vẻ bảo tôi: “Chặt thế không được đâu! Cả tuần mới xong cái nương đấy!”. Cô vung dao làm mẫu cho tôi. Mỗi gốc bương, Vẻ chỉ chặt có ba nhát quanh gốc, đường dao nhanh và mạnh, nhát chặt ngậm trong gốc và cây vẫn đứng nguyên. Vẻ chuyển sang cây khác, cứ hàng ngang như thế. Đến một độ dài chiều ngang thích hợp, cô chuyển lên hàng cây phía trên. Tôi làm theo cô, vừa làm vừa cố nghĩ xem những vạt cây chặt ngậm kia sẽ đổ bằng cách nào. Có lẽ phải chờ một cơn gió lốc hoặc bão lớn. Cuối chiều, Vẻ chọn một cây gỗ lớn đứng chênh vênh phía trên vạt nương. Cô vung rìu chặt ngang tầm thắt lưng. Rìu loang loáng, mảnh gỗ bay tứ tung. Vẻ không chịu cho tôi chặt thử, mà kéo sang một bên, rồi vung những nhát rìu cuối cùng. Cây gỗ cựa mình răng rắc, rồi đổ ầm xuống, quật ngang ngọn cây rậm rạp dài thượt xuống vạt bương phía dưới. Những cây bương đã chặt ngậm chỉ chờ có thế, thi nhau đổ lớp trước đè lớp sau rầm rập như pháo nổ. Chỉ một lúc, vạt nương vuông vức hiện ra giữa khoảng rừng rộng, ong óng những thân bương nằm xếp lớp. Vẻ nói nắng thế này, cũng phải hai tháng nữa mới đốt nương được. Tôi nhìn đám bương nằm ngàn ngạt, toàn những cây loại A, nhớ tới thời gian theo anh bạn đi buôn cây nguyên liệu giấy, với những xe bương vầu nhỏ chưa bằng nửa những cây nằm ở đây. Chà chà! Cả chục chiếc xe máy nằm phơi ra giữa rừng, chờ bị đốt thành than.

Chúng tôi xuống chân núi bên này, thì hoàng hôn cũng xuống ngang núi bên kia, hắt ráng vàng hồng rực. Những ngọn cây trên đỉnh núi phụ một lớp bụi vàng pha đỏ. Vẻ đứng dưới suối, khuôn mặt đỏ hồng lấm tấm nước, ánh mắt cười lấp lóa tia nắng nhảy nhót trên dòng nước trong. Tấm thân sơn nữ tròn lẳn, chắc nịch hằn sau chiếc áo xanh đẫm mồ hôi, tạc những đường cong huyền ảo vào bóng chiều của núi rừng. Tôi nhìn cô như người mơ ngủ: “Vẻ à! Cái sàn nhà em nó kêu ghê quá, ban đêm anh chẳng dám đi đâu cả”. Thấy Vẻ đỏ bừng đôi má, vùng bước lên phía trước, tôi luống cuống chạy theo, trán đập phải cành cây thấp chắn ngang đường. Tôi ngã phệt xuống đất, đầu đau điếng, hàng trăm con đom đóm bay lả tả. Vẻ quay lại, phì cười. Cô giơ tay kéo tôi dậy, giọng nói như gió thoảng qua bên tai. “Đêm... có đi đâu. Giữa sàn nhà có cái dầm gỗ đấy”. Tôi không hiểu gì về cái dầm gỗ nào đó, nhưng nhìn thấy ánh mắt đồng lõa của cô.

Cái đêm hôm ấy, hình như là đêm thứ ba ở nhà Vẻ, tôi cũng có tâm trạng hồi hộp lo lắng như lúc này. Trời tĩnh lặng, gió núi ngủ yên không ồn ào chạy dưới sàn nhà nữa. Tiếng chày giã gạo nước ngoài con suối uể oải từng nhịp đều đều ào... thịch, ào... thịch. Tâm trí tôi cứ bị ám ảnh bởi những đường cong rực lửa và cái nhìn đồng lõa của Vẻ chiều bên suối. Tôi chui ra khỏi màn, bước chân hướng về phía buồng Vẻ nằm ngủ. Tiếng sàn nhà bỗng rên lên. Tim tôi thót lại vì lo sợ. Rón rén đặt một bước chân khác, sàn nhà vẫn cọt kẹt phản đối. Tôi ngồi thụp xuống, căng tai nghe ngóng động tĩnh trong nhà. Trong lúc quờ quạng, bàn tay tôi đụng phải chiếc dầm gỗ chạy dọc theo sàn nhà, đỡ hai đầu những tấm bương lát. Lúc đó tôi chợt nhớ câu nói vu vơ của Vẻ: “Giữa sàn nhà có cái dầm gỗ đấy!”. Máu rần rật trên mặt, tôi liều lĩnh bò cả chân lẫn tay, men theo cái dầm gỗ.

Vẻ khẽ đẩy tôi ra. Môi tôi phớt nhanh qua đôi má nóng rực của cô. Vật gì đó trong túi áo tôi rơi cạch xuống sàn. Bên ngoài có tiếng ho khan. Bước chân bà mẹ rung động cả mấy gian nhà. Tiếng sàn nhà lúc ấy chẳng khác gì tiếng đại bác nổ vào lưng tên “kẻ trộm” đang cuống cuồng trong buồng cô gái. Bàn tay Vẻ níu tôi trở lại. Còn tôi vùng vằng trở ra. Khốn khổ thay! Sàn nhà lại rên lên. Tôi đứng như trời trồng, tiến lui đều dở. Vẻ bỗng bước ra. Chiếc đèn pin loáng qua chỗ tôi nằm. Bước chân Vẻ sầm sập về phía cửa. May quá, lợi dụng tiếng bước chân ấy tôi lui vào màn.

Tôi đang rửa mặt thì trông thấy bà mẹ Vẻ đứng tần ngần dưới sàn, ngay chỗ buồng cô nằm. Trong tay bà là chiếc bật lửa gas màu đỏ của tôi. Bà cụ nhìn cái vật lạ lẫm rồi nhìn lên chỗ con gái nằm, như tính xem chiếc bật lửa rơi từ phía nào. Da mặt tôi dày lên, nóng ran. Không kịp chờ Vẻ ngoài suối về. Tôi vào nhà xách ba lô chuồn một mạch. Tống “đại ca” thấy tôi ra chơi, nhất định co kéo ở lại nhà hắn thêm hai ngày nữa. Hắn cười nham nhở “Ông ở trong ấy ba ngày, bị cô Vẻ bắt mất bảy vía rồi hả? Gái Tày thế nào? Khá chứ? Hớ... hớ... tôi cũng bị gái Tày bắt cóc đây. Người lính cuối cùng của Trung đoàn 174 ở lại bản Mường vì tình yêu đấy đồng hương ạ!”. Tôi không có hứng tào lao chuyện ấy với Tống. Lòng cứ lo lắng mãi chuyện trong nhà Vẻ.

Tống làm rể bản Muối, rồi trở thành đầu nậu gỗ, trấn giữ một vùng. Nhờ tài ngoại giao và cả cái khôn khéo biết chia “lộc rừng”, hắn trụ được ở đây. Người ta gọi hắn là Tống “đại ca” vì tính coi trời bằng vung và thói tiêu tiền như đốt lá rừng.

Chiếc Min đồ sộ trở về phố huyện khoảng 18h. Tôi bị nhồi đến ê người vì xe chạy nhanh. Cái quán lợp lá cọ của vợ chồng Tống ngày trước, giờ dựng lại vững chắc lợp ngói đỏ. Một bàn rộng  đông nghịt trẻ con, lách cách tiếng chọc bi da và tiếng cãi nhau chí chóe. Con suối phía dưới đường không còn rào rào chảy, phải lắng nghe thật kỹ mới thấy tiếng rì rầm, khe khẽ.

Sáng hôm sau trời sáng, tôi mới thấy hết sự thay đổi của làng bản sau mười năm. Mái ngói đỏ, những ngôi nhà trệt làm vắng hẳn mái nhà sàn cao rộng. Cái bếp củi lem nhem của vợ chồng nhà Tống biến đi đằng nào. Hắn bảo vợ nấu mì tôm trứng cho chúng tôi ăn bằng chảo điện. “Thế nào! Thay đổi nhiều không?”. Hắn hỏi tôi, miệng thổi phù phù vào bát mì nóng. “Chắc vừa hoàn thành chương trình 135 chứ gì?”. Tống có vẻ tự mãn: “Tí nữa ông đi quanh bản xem, rồi chụp lấy vài kiểu ảnh mà đăng báo. Này! Bản Muối có tủ lạnh rồi nhá. Toàn Samsung mới tinh. Quán bây giờ nhiều quá, tôi xoay sang dịch vụ bi-da. Mình phải đi trước thời đại mới được”. Lời khoe khoang không có gì thái quá. Đi một vòng, tôi thấy bản Muối thay đổi đến không nhận ra. Trong mấy quán, thấy đủ các loại bia, từ bia lon đến bia chai, bia hơi đóng chai nhựa. Các thứ nước giải khát bày la liệt. Mấy cô gái trẻ ăn mặc mô đen chẳng thua gì gái thị trấn. Bên bàn thịt lợn, cô gái mặt mũi dễ coi, cổ và tay đeo đầy vàng. Cô cầm một tập vé xổ số cào, mời tôi: “Anh ghi một con đề đi. Hôm qua đề về 06, có người trúng mười tám nghìn, ăn ngon triệu tư!”. Tôi cười lắc đầu: “Anh không có tiền!”. Cô gái bĩu môi: “Có mà nhát chết! Trông người thế kia mà lại bảo không có tiền”.

Hai hôm sau tôi mới đủ can đảm đến thăm nhà Vẻ. Lối vào còn nguyên hai gốc mận to, nhưng ngôi nhà sàn không thấy đâu. Trên nền cũ là ngôi nhà ngói ba gian kiểu nhà người Kinh. Cái cối máng gỗ mỗi buổi sáng Vẻ thường giã gạo bị ném ra bờ ao. Tôi hụt hẫng vì mất đi quá nhiều kỷ niệm từ bóng dáng lừng lững ngôi nhà sàn xưa. Bà mẹ chẳng già đi bao nhiêu, chỉ hơi còng lưng. Bà trách tôi: “Sao hồi đó chụ bỏ đi thế? Con Vẻ về cứ căn vặn mẹ mãi. Chụ có vợ chưa? Con Vẻ bắt được thằng chồng người Yên Bái rồi. Trẻ lắm, kém con Vẻ bốn tuổi đấy. Nhưng con Vẻ bảo chỉ thích bắt chụ thôi. Nó vẫn nợ chụ ba chục nghìn tiền vé xe. Hôm nay nó đi vắng, mẹ trả cho chụ”. Tôi rớm nước mắt. Buồn nhỉ! Thì ra ngày ấy chẳng có chuyện gì ghê gớm cả. Thế mà tôi vội bỏ chạy như tên ăn cắp bị bắt quả tang.

Tôi nhận mấy tờ bạc từ tay bà cụ rồi lại giúi vào tay bà. “Con biếu mẹ mua trầu cau”. Bà cụ thật thà cất vào tủ cùng túi kẹo và túi mì chính tôi cho. Chợt nhớ ra điều gì, bà đập tay lên gối tôi. “Hôm qua con Vẻ lại rủ hai đứa bạn đi chơi Đền Hùng rồi. Hôm nay chắc nó về. Chụ có muốn gặp nó thì ở lại chơi”.

                                                                    P.P.Q