Có thể nói, di sản văn hoá miền đất Phú Thọ còn bảo tồn được rất đa dạng và phong phú nói lên được sự hình thành trong tiến trình lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Cho đến nay, về di sản văn hóa vật thể đã xếp hạng được 318 di tích lịch sử văn hóa. Trong đó có 01di tích đặc biệt quốc gia là Khu Di tích lịch sử Đền Hùng; 73 di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia và 244 di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Về di sản văn hóa phi vật thể có 314 lễ hội, trong đó có 311 lễ hội dân gian và 3 lễ hội văn hóa, thể thao, du lịch, 99% lễ hội dân gian, được diễn ra ở hầu hết các làng xã vào dịp mùa Xuân trong năm. Có 3 Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO vinh danh, trong đó có 2 Di sản được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ. Những Di sản văn hoá vô cùng quý giá đó đã được phát huy giá trị và tạo thành động lực tinh thần to lớn làm nên sức mạnh thần kỳ để dân tộc ta vượt qua muôn vàn hy sinh xương máu, vượt lên bao khó khăn, gian khổ để bảo vệ Tổ quốc, chống lại sự xâm lăng của giặc ngoại xâm và dựng xây đất nước để chúng ta luôn tự hào và sánh vai với các dân tộc khác trên toàn thế giới.

Những di sản văn hoá vật thể là các di chỉ khảo cổ, hay các công trình kiến trúc tín ngưỡng, tôn giáo là các di tích lịch sử văn hoá đình, đền, chùa... cùng với di sản văn hoá phi vật thể là các lễ hội truyền thống, văn hoá dân gian phong tục, tập quán, các làng nghề truyền thống mang đậm bản sắc văn hoá vùng đất Tổ. Đó là những bằng chứng lịch sử sinh động, xác thực nhất để chứng minh thời kỳ lịch sử dựng nước Văn Lang của các Vua Hùng trên quê hương đất Tổ. Tỉnh Phú Thọ tự hào có Khu di tích lịch sử Đền Hùng là di tích đặc biệt của quốc gia và Lễ hội Đền Hùng - trung tâm thực hành Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương lâu đời nhất, qui mô nhất trong hệ thống tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên của dân tộc Việt Nam thể hiện đạo lý truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”; “Ăn quả nhớ người trồng cây” mang đậm bản sắc văn hoá Việt Nam.

Trên địa bàn tỉnh Phú Thọ có 326 di tích liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và thờ tự vợ, con cùng các tướng lĩnh thời Hùng Vương. Cùng với các địa điểm có di tích ấy là những hoạt động tín ngưỡng dân gian và văn hóa dân gian rất đa dạng và vô cùng phong phú như các lễ hội, diễn xướng dân gian, trình diễn các làn điệu dân ca Xoan, Ghẹo, các điệu múa dân gian, các trò chơi dân gian, trình diễn nghề thủ công của các làng thủ công truyền thống và các hoạt động thể thao dân tộc truyền thống.

Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã lan tỏa và trở thành điểm tựa tinh thần của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Ở đâu có người Việt Nam sinh sống thì ở đó có thực hành Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Từ nhiều thế kỷ nay, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã trở thành điểm hội tụ của tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo nên sức mạnh Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ - Việt Nam là biểu trưng đặc sắc về bản sắc và sự thống nhất trong đa dạng văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Mỗi tấc đất nơi đây đều thấm đậm chất sử thi oai hùng về thời kỳ mở nước vẻ vang của dân tộc Việt Nam. Di sản văn hóa trên địa bàn Phú Thọ được bảo tồn và phát huy giá trị trong đời sống văn hoá của cộng đồng nhằm xây dựng nền văn hoá vừa tiên tiến, vừa đậm đà bản sắc dân tộc. Làm cho mỗi người dân nhận biết được giá trị tinh thần to lớn của di sản văn hoá để từ đó có ý thức trân trọng, giữ gìn nét văn hoá bản sắc của vùng trung du đất Tổ. Thông qua hoạt động bảo tồn di sản văn hóa để tiếp tục sự nghiệp dựng nước của các Vua Hùng trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước hôm nay để Phú Thọ trở thành điểm hội tụ văn hoá truyền thống, điểm du lịch tâm linh của đồng bào trong nước và kiều bào ở nước ngoài, điểm tham quan du lịch hấp dẫn cho du khách quốc tế đến tham quan và thưởng thức hai di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng hàng năm được diễn ra trọng thể cùng với tổ chức Lễ giỗ Quốc Tổ Lạc Long Quân, Lễ dâng hương tưởng niệm Tổ Mẫu Âu Cơ với các hoạt động hội trải dài từ thành phố Việt Trì, đến Trung tâm Lễ hội Đền Hùng và các huyện lân cận như: Phù Ninh, Lâm Thao. Các địa phương có di tích thờ cúng Hùng Vương, vợ con, tướng lĩnh Hùng Vương không chỉ ở Phú Thọ mà ở tất cả các tỉnh, thành trong cả nước đều tổ chức lễ dâng hương tưởng nhớ công ơn các Vua Hùng đã trở thành thông lệ văn hóa truyền thống Việt Nam. Trong phần hội có nhiều hoạt động như: rước kiệu truyền thống các xã vùng ven di tích; lễ hội đường phố trình diễn các diễn xướng dân gian các dân tộc tỉnh Phú Thọ; hội thi gói nấu bánh chưng, giã bánh giầy liên tỉnh; triển lãm ảnh và nhiều hoạt động thể thao đương đại: Giải bóng chuyền, giải quần vợt, thi bơi chải trên công viên Văn Lang, sông Lô, thi đấu cờ tướng, vật dân tộc, bắn nỏ, thi bóng chuyền nam của tỉnh Phú Thọ... đã được bảo tồn và phát huy từ nhiều thế kỷ nay và là hoạt động văn hóa truyền thống đặc trưng trên quê hương đất Tổ.

Để làm tốt hơn nữa công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa trên quê hương đất Tổ, tỉnh Phú Thọ đã không ngừng nâng cao nhận thức về giá trị của di sản văn hóa trong đời sống xã hội. Đẩy mạnh hoạt động xã hội hóa trong công tác tu bổ, tôn tạo và phục dựng các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, phát huy vai trò chủ thể và năng lực sáng tạo giá trị văn hóa cộng đồng các dân tộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Qua đó, các giá trị văn hóa truyền thống được bảo tồn, thuần phong mỹ tục được phát huy, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”; “Ăn quả nhớ người trồng cây” được tỏa sáng nhằm giáo dục cho các thế hệ tôn vinh những người có công với dân, với nước. Thường xuyên quan tâm các vấn đề về an ninh xã hội, về bảo vệ môi trường tại các di tích lịch sử văn hóa và lễ hội, tạo sự đồng thuận của chính quyền và nhân dân trong công tác tổ chức lễ hội. Nguồn kinh phí thu được từ dịch vụ du lịch sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, phát triển du lịch của địa phương, tái tu bổ di tích và tổ chức lễ hội.

Bên cạnh đó, tỉnh đã tăng cường sự kết nối giữa hai di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá các di sản ở trong nước và trên trường quốc tế nhằm nâng cao nhận thức cho cộng đồng; gắn Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương với sự cố kết cộng đồng để làm động lực tinh thần cho sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc. Đồng thời cũng đã phối hợp bảo tồn giữa di sản văn hóa Hát Xoan Phú Thọ với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong một thể thống nhất để bảo tồn giá trị nguyên gốc của các di sản văn hoá phi vật thể, gắn di sản văn hoá với các tuor, tuyến du lịch trải nghiệm văn hóa tâm linh vùng Đất Tổ Hùng Vương với các di tích lịch sử thờ cúng Vua Hùng và các nhân vật thời Hùng trong cả nước.

Các địa phương có di tích liên quan đến Hát Xoan và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương luôn tăng cường biện pháp quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung và di sản văn hoá phi vật thể Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ nói riêng để xứng đáng là Di sản văn hoá đại diện của nhân loại.

Không ngừng quan tâm bố trí nguồn lực để đầu tư, tu bổ, tôn tạo khôi phục lại các di tích có Hát Xoan và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và trong phạm vi quốc gia để xây dựng thành các sản phẩm du lịch thu hút du khách để phát triển kinh tế và xã hội bền vững.

Di sản văn hóa trên quê hương đất Tổ Hùng Vương là tài sản vô giá của tỉnh Phú Thọ nói riêng và của đất nước, của nhân loại nói chung. Bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa là trách nhiệm của toàn dân và của toàn xã hội vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ công bằng, văn minh“.

                                                                                                      Đ.Đ.T