Ở Việt Nam, hầu như gia đình nào cũng có bàn thờ Tổ, được đặt ở nơi trang trọng trong nhà, rồi đến thờ tổ chung của một chi họ, một họ đến thờ tổ tiên của một làng được thờ ở các đình, đền, miếu... và cao hơn cả là thờ tổ tiên chung của cộng đồng dân tộc - đó là các Vua Hùng. Là một đất nước phải chịu đựng nhiều hy sinh mất mát do thiên tai địch họa, để có được độc lập tự do và có được cơm no áo ấm; những người dân đất Việt đã phải đánh đổi điều đó bằng cả sự nỗ lực, máu và nước mắt của những người thân yêu nhất trong gia đình và dòng họ. Vì thế sự biết ơn và lòng thủy chung đã trở thành đạo lý và truyền thống của dân tộc Việt Nam “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Từ thực tế đó cho chúng ta hiểu vì sao trong mỗi gia đình Việt Nam đều có bàn thờ gia tiên, trong các làng xã có bàn thờ thành hoàng làng và cả nước có chung việc thờ cúng ông Tổ - Vua Hùng.

Ngày giỗ của ông bà, cha mẹ hay tổ chi, tổ họ con cháu đều tụ họp đông đủ, chuẩn bị lễ vật để dâng lên bàn thờ kính lễ. Dân tộc Việt Nam đã chọn ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm làm ngày Giỗ Tổ. Từ xưa đến nay vào những ngày đầu tháng 3 âm lịch, mọi người dân đất Việt đều hướng về nơi cội nguồn dân tộc. Có rất nhiều người ở các địa phương đã về với vùng đất linh thiêng, nơi cội nguồn dân tộc, để tham gia Lễ hội Đền Hùng. Trong những ngày hội mở, các làng xã quanh khu vực có đền thờ Tổ Hùng Vương tham gia rước kiệu và các hoạt động văn hóa, thể thao phục vụ lễ hội. Đến ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm, Nhà nước và nhân dân thực hiện các nghi lễ Giỗ Tổ Hùng Vương. Chính vì vậy trong dân gian truyền tụng câu ca có từ bao đời nay: “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng Mười tháng Ba/ Khắp miền truyền mãi câu ca/ Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm”.

Từ ý nghĩa và vị trí quan trọng của ngày Giỗ Tổ trong tâm linh người dân đất Việt nên trong cuộc đời của mỗi người, dù làm gì và sống ở nơi đâu, ai cũng muốn được một lần trong cuộc đời hành hương về vùng đất cội nguồn, thắp một nén tâm nhang để tưởng nhớ công ơn của các Vua Hùng. Có lẽ trên thế giới ít có nơi nào lại có tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên chung như dân tộc Việt Nam.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương thuộc văn hóa tín ngưỡng thờ Tổ tiên của dân tộc Việt Nam. Các Vua Hùng được nhân dân lập đền thờ chính tại núi Nghĩa Lĩnh, xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Ngoài ra còn nhiều các đền miếu thờ cúng Hùng Vương và tướng lĩnh dưới thời các Vua Hùng ở Phú Thọ và nhiều địa phương trong cả nước. Người Việt Nam có quan niệm “Sự tử là để sự sinh, sự vong là để sự tồn”, vì thế Hùng Vương trong tâm khảm của người Việt là người khai sáng ra đất nước và dân tộc. Cho nên tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong tiến trình lịch sử luôn là yếu tố nội lực của văn hóa dân tộc, góp phần hun đúc lòng tự hào, tạo nên tinh thần đoàn kết, yêu nước thương nòi của người Việt Nam. “Cây có cội, nước có nguồn”, “Người trong một nước phải thương nhau cùng”. Người Việt thờ cúng các Vua Hùng chính là để tôn vinh dân tộc mình. Lòng biết ơn, thành kính Tổ tiên đã được cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng phát biểu trong ngày Giỗ Tổ Hùng Vương năm 1969: “Từ lòng biết ơn đến sự tôn kính các thế hệ tiền nhân và tổ tiên gia đình, dòng họ, dân tộc ta đã phát triển hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần ấy thành một đạo lý và tín ngưỡng dân tộc độc đáo, là tín ngưỡng và phụng thờ một Tổ tiên chung của toàn dân tộc - các Vua Hùng”.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã tồn tại và phát triển trong cuộc sống cộng đồng người Việt hàng ngàn năm nay. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không chỉ thể hiện trong đời sống văn hóa tâm linh mà còn trở thành đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” biết ơn những bậc tiền nhân có công dựng nước.

Cùng với sự phát triển của đất nước qua mấy nghìn năm lịch sử, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã trở thành một loại hình sinh hoạt văn hóa đặc sắc trong đời sống tâm linh của dân tộc Việt Nam. Chính vì thế mà Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong dân gian đến các triều đại phong kiến độc lập tự chủ trước đây, cũng như thời hiện tại, nhà nước rất quan tâm đến việc tôn thờ và tôn vinh các Vua Hùng. Do đó mà Đền Hùng được quan tâm đầu tư xây dựng và tôn tạo để làm nơi thờ tự Tổ chung của cả dân tộc.

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng từ ngàn đời nay đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người con đất Việt. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương - Tổ tiên chung của dân tộc sẽ mãi mãi trường tồn. Các thế hệ người dân Việt Nam hôm nay và mai sau ngày càng biết trân trọng và giữ gìn những thành quả mà ông cha để lại, tự hào về quá khứ của dân tộc mình.

Về nơi thờ Tổ tiên của dân tộc không chỉ là về với cội nguồn mà còn là cuộc hành hương về với truyền thống, vào sự linh thiêng huyền diệu của Tổ tiên, của hồn thiêng sông núi. Cũng chính nhờ có đức tin và sự tôn thờ bất diệt trong tâm thức của mỗi người con đất Việt đối với tổ tiên ông bà, cha mẹ đến các Vua Hùng, mà trong các thời kỳ lịch sử, sức mạnh của dân tộc đã được nhân lên gấp bội. Vượt qua mọi khó khăn thử thách dân tộc Việt Nam vẫn tồn tại và không ngừng phát triển.

Và hàng năm có hàng triệu lượt người về tri ân công đức Tổ tiên tại Đền Hùng, không phân biệt già trẻ, tôn giáo, vùng miền và cả những người con xa Tổ quốc - tất cả mọi người Việt Nam mang trong mình dòng máu Lạc Hồng sẽ không bao giờ quên cội nguồn dân tộc.

                                                                                                          N.T.K