Giáo dục bản sắc văn hóa (BSVH) là nhiệm vụ đặc thù quan trọng của các trường PTDTNT, PTDTBT. Trong môi trường này, mỗi HS là đại diện văn hóa của một vùng quê, một dân tộc, vì vậy, các trường có ưu thế trong việc tạo điều kiện cho HS được thể nghiệm các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình và tiếp xúc với các giá trị văn hóa của dân tộc khác, để dòng chảy văn hóa không ngừng được nuôi dưỡng và lớn mạnh.

Giáo dục là một trong các biện pháp hữu hiệu, có tính bền vững trong việc bảo tồn và phát huy BSVH các DTTS, đặc biệt trong chính các HS là người DTTS hiện đang học tập ở các trường PTDTNT, PTDTBT. Đối với các trường PTDTNT, PTDTBT, bên cạnh các nhiệm vụ giáo dục như các trường phổ thông khác còn có nhiều nhiệm vụ giáo dục đặc thù. Một trong những số đó là giáo dục HS về chủ trương chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước BSVH và truyền thống tốt đẹp của các dân tộc Việt Nam...; Tổ chức hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, tham quan, lễ hội, tết dân tộc, giao lưu văn hóa nhằm góp phần bảo tồn và phát huy BSVH các DTTS. Đây là một trong những nội dung quan trọng trong hoạt động giáo dục của nhà trường, nó phải được tiến hành thường xuyên và bằng nhiều hình thức, phương pháp khác nhau để các em hiểu rõ và tự hào với văn hoá truyền thống của dân tộc mình, truyền thống của nhà trường và truyền thống địa phương.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế cùng cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, công tác giáo dục BSVH DTTS cho HS phải có sự thay đổi trong tư duy và hành động. Việc quan trọng đầu tiên là cần phải đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức về công tác GD bản sắc văn hóa DTTS nhất là đối với thế hệ trẻ, củng cố niềm tự hào, ý thức và trách nhiệm của mỗi cán bộ quản lí, giáo viên, nhân viên trong gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của các DTTS.

Đặc biệt cần tích cực đưa các nội dung giáo dục về BSVH DTTS vào các nhà trường. Thực hiện đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục BSVH DTTS cho HS, trong môi trường giáo dục đa văn hóa ở trường PTDTNT, PTDTBT được tiến hành bằng cách lồng ghép, tích hợp giáo dục BSVH DTTS trong một số môn học và hoạt động giáo dục.

Giáo dục BSVH DTTS được thực hiện theo phương thức tích hợp là sự kết hợp một cách có hệ thống các kiến thức văn hóa dân tộc (VHDT) và kiến thức môn học thành một nội dung thống nhất, gắn bó chặt chẽ với nhau. Trên cơ sở liên hệ về lí luận và thực tiễn đề cập trong bài học, HS vừa nhận thức được nội dung bài học, vừa nhận diện được VHDT. Việc tích hợp kiến thức về VHDT có thể thực hiện trong nhiều môn học. Giá trị văn hoá được lựa chọn để tích hợp thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, mức độ tích hợp cũng khác nhau: mức độ toàn phần, mức độ bộ phận, mức độ liên hệ.

Ở các trường PTDTNT, PTDTBT việc tích hợp nội dung giáo dục BSVH DTTS có ở tất cả các môn học. Tuy nhiên, có một số môn (thuộc ngành khoa học xã hội) có khả năng tích hợp nhiều kiến thức GD BSVH dân tộc hơn cả, như môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân, Âm nhạc, Mĩ thuật, Thể dục...

Bên cạnh đó, hàng năm các nhà trường xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động ngoại khóa để dần hình thành và phát triển kỹ năng tìm hiểu, phát hiện các giá trị văn hóa truyền thống, những đặc trưng văn hóa, BSVH DTTS thông qua các hoạt động tập thể, sinh hoạt nội trú, giúp HS hiểu hơn về ngôn ngữ, truyền thống, phong tục, thói quen... của các dân tộc khác, qua đó tăng cường sự hiểu biết, quan tâm chia sẻ và tinh thần đoàn kết giữa các dân tộc. Các trường tổ chức cho HS đi thăm quan làng bản, đến các gia đình DTTS để HS được giao tiếp với người dân, tìm hiểu về kiến trúc nhà ở, các món ăn truyền thống, các dụng cụ lao động tự làm, nhạc cụ truyền thống, phong tục tập quán của các dân tộc khác nhau.

Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu truyền thống lịch sử, văn hóa DTTS của địa phương. Đồng thời, duy trì hoạt động của các câu lạc bộ trong nhà trường như: câu lạc bộ sáo, khèn, đàn và hát dân ca, hát Sình ca...; Hướng dẫn, tổ chức cho học sinh tham gia các trò chơi dân gian, nhằm tạo quan hệ gắn bó giữa học sinh các dân tộc.  Hướng dẫn học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo trong việc tìm hiểu, khai thác, sử dụng các giá trị văn hóa trong quá trình học tập.

Tăng cường các hoạt động thể dục thể thao, văn hóa văn nghệ, giao lưu, tham quan, học tập. Duy trì tổ chức hoạt động giao lưu, học tập, các hoạt động mang BSVH DTTS địa phương như ngày hội các trò chơi dân gian, hội thi ẩm thực dân tộc...; duy trì và cải tiến nội dung hoạt động hội trại, văn nghệ, thể dục thể thao và các hoạt động giáo dục theo chủ điểm. Tổ chức giáo dục HS tìm hiểu các di tích lịch sử, di tích cách mạng. Tăng cường sử dụng tiếng nói, chữ viết, các loại hình văn học nghệ thuật dân gian, nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình...

Qua quan sát và tìm hiểu, trong thời gian qua, các nhà trường PTDTNT, PTDTBT trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã có những giải pháp và cách làm cụ thể nhằm tăng cường giáo dục BSVH DTTS cho học sinh. Điều đó được thể hiện trong công tác giáo dục, trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày của học sinh như:

Mặc trang phục dân tộc: Hoạt động giữ gìn và phát huy BSVH dân tộc trong các nhà trường được bắt đầu từ việc mặc trang phục dân tộc. Nói tới BSVH thì không thể không kể đến trang phục dân tộc, đó là cái thể hiện trước nhất ra bên ngoài để phân biệt được dân tộc này với dân tộc khác. Cùng với thời gian, những giá trị thẩm mỹ của trang phục dân tộc Mường, Dao, Mông... đã và đang góp phần làm rạng rỡ thêm sắc màu văn hóa trong cộng đồng các dân tộc tỉnh Phú Thọ. Hình ảnh các em học sinh DTTS tung tăng trên sân trường trong những bộ trang phục truyền thống đủ sắc màu thật đẹp và ý nghĩa. Được mặc lên mình bộ trang phục truyền thống của dân tộc góp phần bồi đắp cho các em lòng tự hào, tự tôn dân tộc và ý thức giữ gìn, phát huy bản sắc dân tộc. Hoạt động này đặc biệt có ý nghĩa, không chỉ giúp các em thêm trân quý những giá trị truyền thống của dân tộc mình mà còn là dịp để các em được biết đến trang phục độc đáo của các dân tộc khác.

Xây dựng góc văn hóa lớp học, không gian mang đậm màu sắc dân tộc tạo nên những không gian trong trường, lớp mang đậm màu sắc dân tộc, ấm cúng, gần gũi, thân thương... Đây là hoạt động giúp HS được trực tiếp tham gia vào việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy những nét đẹp văn hóa dân tộc mình, đó vừa là niềm tự hào nhưng đồng thời cũng tăng cường hiểu biết cũng như ý thức, trách nhiệm của các em.

Tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, câu lạc bộ mang màu sắc dân tộc: Đối với các trường PTDTNT, PTDTBT thì không thể thiếu được các hoạt động văn hóa, văn nghệ, các trò chơi mang đậm màu sắc DTTS. Học sinh trường PTDTNT, PTDTBT đến từ nhiều dân tộc khác nhau, khi đến với mái nhà chung, các em mang theo những BSVH độc đáo của dân tộc mình và đó chính là cách để các em thể hiện bản thân, giao lưu với nhau, hiểu biết nhau hơn. Hoạt động câu lạc bộ nhạc cụ dân tộc, văn hóa dân tộc được xây dựng. Hàng tuần, sau những giờ học trên lớp, HS trong các câu lạc bộ sáo trúc và câu lạc bộ VHDT tổ chức sinh hoạt cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm, luyện tập thổi sáo, khèn Mông, khèn lá... Các em sẽ mang những bài sáo, những tiếng khèn, những điệu múa dân tộc... tới các buổi biểu diễn văn nghệ, các buổi giao lưu và các lễ hội của tỉnh như lễ hội Đền Hùng...

Tổ chức các hoạt động ngoại khóa tìm hiểu về văn hóa dân tộc. Học sinh ở các trường PTDTNT, ngoài hoạt động chính là học tập chính khóa và tự học trên lớp thì mọi hoạt động sinh hoạt, ăn ngủ, vui chơi, văn nghệ, thể dục thể thao đều diễn ra ở trường vì vậy nhà trường đã xây dựng các nội dung, chương trình hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm cho học sinh. Bên cạnh các hoạt động ngoại khóa môn học là các buổi ngoại khóa, cuộc thi tìm hiểu văn hóa dân tộc Mường, Dao, Cao Lan, Mông... nhằm tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau, đồng thời giáo dục ý thức, trách nhiệm của các em trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị VHDT.

Để đảm bảo các điều kiện cần thiết cho công tác giáo dục BSVH DTTS ở các nhà trường PTDTNT, PTDTBT thì rất cần đáp ứng cơ sở vật chất và tài chính góp phần tạo nên hiệu quả và chất lượng của công tác giáo dục BSVHDT của các trường PTDTNT, PTDTBT. Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, dụng cụ thể dục thể thao, các phương tiện phục vụ cho văn hóa - văn nghệ cùng với nguồn lực tài chính là một trong những yếu tố cơ bản, không thể thiếu được trong một trường học, đặc biệt là các trường PTDTNT, PTDTBT. Bởi vì ngoài việc truyền đạt, giáo dục cho các em kiến thức các bộ môn văn hóa thì cũng cần quan tâm nâng cao chất lượng về đời sống cho các em, nhất là về đời sống tinh thần. Đáp ứng yêu cầu về cơ sở vật chất, thiết bị, kinh phí... là tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động phát triển đúng hướng, góp phần đạt chất lượng và hiệu quả công tác cao.

Giáo dục nói chung, giáo dục BSVH dân tộc nói riêng không chỉ là công việc của nhà trường mà cần chú trọng đến giải pháp phối hợp các lực lượng khác nhau cả trong và ngoài nhà trường từ cán bộ quản lí, giáo viên, nhân viên, Đoàn, Đội, tập thể lớp, đến ban đại diện cha mẹ học sinh, gia đình học sinh, cộng đồng nơi cư trú, chính quyền và các tổ chức xã hội ở địa phương... Việc phối hợp giữa các lực lượng xét về mặt bản chất đó chính là tạo nên sự thống nhất về quan điểm, mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức và các điều kiện phục vụ tốt nhất cho các hoạt động nói chung và hoạt động giáo dục BSVHDTTS nói riêng.

Vấn đề tăng cường giáo dục BSVH DTTS cho học sinh các DTTS là hết sức quan trọng và tạo ra nét đẹp trong văn hóa học đường nói chung và góp phần to lớn đối với công tác bảo tồn và phát triển VHDT. Chính vì vậy, các nhà trường PTDTNT, PTDTBT cần nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò, mục tiêu và nhiệm vụ giáo dục nói chung và giáo dục đặc thù nói riêng, từ đó có những giải pháp cụ thể, phù hợp nhằm tăng cường hơn nữa công tác giáo dục BSVH DTTS cho học sinh.

Mỗi DTTS đều có truyền thống văn hóa rất đậm nét mà cho đến nay vẫn duy trì được bản sắc độc đáo, tạo nên sự phong phú, đa dạng cho nền văn hóa Việt Nam. Từ việc giáo dục văn hóa, giáo dục kỹ năng sống kết hợp đưa những nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS vào trong tiết học, trong các hoạt động hàng ngày, đã góp phần nâng cao hiểu biết, ý thức cho học sinh, cho cán bộ giáo viên, nhân viên các nhà trường PTDTNT, PTDTBT trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Những việc làm đó, góp phần tăng cường giáo dục BSVH DTTS cho học sinh, đóng góp tích cực vào công tác giữ gìn và phát huy BSVH DTTS, tạo được sân chơi bổ ích, không khí thoải mái cho học sinh khi tham gia học tập, tích cực đẩy mạnh phong trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực.

                                                T.T.K