“Mênh mang thương nhớ” là tập thơ thứ 4 của tác giả Nguyễn Ngọc Khuê. Trong 8 năm ông đã xuất bản 4 tập thơ, so với sức viết chung thì cũng đủ thời gian để chiêm nghiệm, để giãi bày, nhưng với sức viết của lứa tuổi U70 thì phải đáng ca ngợi. Trở lại với tập thơ, tôi cứ lục vấn mình: Tại sao tác giả lại lấy nhan đề tập thơ là “Mênh mang thương nhớ” và bài thơ đầu của tập trùng với tên của tập thơ, như một lời tuyên ngôn cho cả tập và có thể đảo thành “Thương nhớ mênh mang” có được không? Song càng đọc, càng tìm hiểu các bài trong tập, ta càng đồng quan điểm với tác giả. Cái tên của tập thơ đã nói lên cái “tình” của tác giả. Tình cảm với quê hương, đất nước, tình cảm đối với mẹ cha, anh em, con cháu trong gia đình, tình cảm đối với bạn bè, đồng nghiệp, tình cảm với những vùng đất, vùng quê, con người mà tác giả có dịp đến. Phải nói đề tài quá phong phú và mẫn cảm.
Thơ vốn là tiếng gọi sâu thẳm của cõi vô thức và tâm linh kết hợp với trí tưởng tượng phong phú của tác giả, không bắt đầu từ những gì cao siêu, to tát. Những bài thơ viết về cha, về mẹ của tác giả Nguyễn Ngọc Khuê là những lời tự sự, thành thật nhất, thành kính nhất, thành kính đến độ xác tín.
Ta hãy nghe tác giả ngậm ngùi: “Mệnh đời sớm nắng chiều mưa/ Bố về cõi Phật như vừa hôm qua/ Ngước nhìn di ảnh nhạt nhòa/ Cù lao con nợ, tóc đà pha sương”. Chúng ta ai đã đứng trước ảnh cha, ảnh mẹ trong ngày giỗ mà không nhạt nhòa. Cái nhạt nhòa ở đây là nhìn qua nước mắt, nước mắt của người con đứng tuổi, vừa chảy vừa lặn. Rồi nữa: Hình ảnh người cha bị sốt rét cứ ám ảnh mãi trong ông. Có lẽ lúc đó ông mới 5 - 6 tuổi nên chỉ biết sốt rét qua câu nói của người lớn. Tác giả đã hai lần nhắc đến từ sốt rét trong tập thơ: “Dân công tải đạn tiếp lương/ Ngày về sốt rét càng thương bố nhiều”. Hay “Cha về sốt rét liên miên mấy ngày”. Rồi trong bài “Người ơi” nhân ngày giỗ cha, tác giả có những câu thơ làm lay thức lòng người. Đây là những trải lòng thành thật, hiếm quý: “Sang chiều, đời bỗng mồ côi/ Gió đông hun hút, nghẹn lời người ơi”.
Đối với bố là vậy, còn đối với mẹ thì sao? Tác giả có bài thơ “Mẹ ơi”. Đây là tiếng gọi khẩn thiết đối với đấng sinh thành: “Mồng mười tháng tám mẹ ơi/ Thắp hương gọi mẹ về nơi cõi trần/ Trái cây con vẫn để phần/ Cỗ bàn thịnh soạn, bần thần lệ rơi”. Đức cù lao và hiếu lễ của người con được giãi bày rất mộc mạc, chân quê, cảm động biết bao khi “Trái cây con vẫn để phần”. Sự hiếu thảo đến quặn lòng lệ rơi.
Còn đây nữa, những bài thơ tác giả viết về con, về cháu là những bài thơ dốc cạn tâm huyết, thơ hay trong cảm nhận tình người. Không phải kể và tả về người thân, mà ông đang đưa ta vào cõi nhân sinh. Tôi có cảm giác thơ, hồn thơ Nguyễn Ngọc Khuê như sợi tơ đàn, khẽ chạm vào là rung lên âm vang. Nhiều năm con đi xuất khẩu lao động, nỗi nhớ nhung trào dâng, ông viết bài thơ “Về đi con”. Tôi rất thích khổ thơ: “Ngày con đi thăm thẳm bước dặm đường/ Sang đất
khách, để yêu thương ở lại/ Vợ, con thơ lòng buồn tê tái/ Vắng mặt trời, đâu còn có mùa xuân”.
Với cách nghĩ, cách cảm và thể hiện như thế, thơ Nguyễn Ngọc Khuê luôn có chiều sâu, luôn gắn bó với thế sự, với nhân tình. Dù cố giữ an nhiên, ông vẫn không ít xót xa khi đã nhận ra: “Bao vất vả đôi chân trần lặn lội/ Bán mồ hôi, đánh đổi tuổi xuân thì”.

Tôi không biết lúc trẻ, Ngọc Khuê có bao nhiêu bài thơ viết tặng vợ mình. Ở tập thơ này, tôi chỉ gặp một bài “Nói với em” là Ngọc Khuê tâm sự với vợ và ông gọi vợ là người tình trăm năm. Hoàn cảnh bài thơ ra đời khi ông xa vợ và đang dự trại sáng tác ở Vũng Tàu. Vẫn biết thơ tình được chưng cất lên như từng giọt lõi, qua thời ủ men. Tình lên ngôi hay thoáng chốc của thi tứ, bất chợt giàu liên tưởng mở ra những suy cảm, hình ảnh thơ hiện sinh, chất dân dã thông qua hình tượng đầy ẩn chứa, tạo ra nét tươi mới trong thơ Ngọc Khuê, nói với vợ mà như nói với mình vậy: “Mình qua rồi cái tuổi xuân son/ Nay tóc ngả sang màu sương muối/ Anh trót yêu nàng thơ đắm đuối/ Và yêu mình duyên nợ tàn thu”. Ở cái lứa tuổi này, tác giả dùng “yêu mình” thay cho “yêu em” thì thật là chuẩn mực.
Lấy chính đời mình ra mà thông cảm cho người. Đó là nguyên tắc sống chân thành. Xưa Khổng Tử dạy chúng ta về quan hệ giữa mình và người. Đó là: “Kỷ sở bất dục, vật thi vô nhân”, có nghĩa là: Cái gì mình không muốn thì đừng ép cho người khác. Trong tập, tác giả Ngọc Khuê có hai bài viết về người anh cả. Đó là bài “Tìm” và “Anh tôi tuổi 80”. Ngọc Khuê hiểu tâm trạng của người con xa quê, hiểu nỗi lòng của người xa xứ. Lúc anh trở lại thăm quê, hai anh em đi trên con đường năm xưa, nhìn hình dáng và nét mặt của anh, tác giả đã phải thốt lên
thành thơ. “Người ta tìm bạc, tìm vàng/ Anh về tìm lại lỡ làng ngày xưa/ Tìm trong vệt nắng, sợi mưa/ Nhớ miền ký vãng, như vừa đây thôi”. Tìm lỡ làng là tìm gì vậy tác giả. Con người ta hàng trăm cái lỡ làng trong cuộc sống và tình yêu. Ở đây, tôi phỏng đoán rằng chắc ông anh của tác giả muốn tìm lại một người con gái, ít nhiều đã có những kỷ niệm đầu đời. Rồi nữa, khi anh mình bước vào tuổi 80, Ngọc Khuê viết: “Nhớ quê da diết người ơi/ Lời ru của Mẹ một thời ai quên/ Bài vè xóm mới gọi tên/ Anh tôi vẫn nhớ chẳng quên người nào”.
Thơ Nguyễn Ngọc Khuê dung dị, sâu kín, luôn biến ảo cõi lòng. Những trạng thái suy tư nhiều cung bậc, làm người đọc phải xao xuyến, rạo rực, bâng khuâng. Và đó cũng chính là cái người đời đòi ở thơ để nuôi dưỡng những giá trị mỹ cảm, nhân văn trong cuộc sống thường ngày. Đó là những câu thơ tác giả viết về người anh liệt sỹ của mình: “Ngày lên đường đánh Mỹ/ Anh tạm biệt Suppe/ Chào quê hương và mẹ/ Mà mắt tôi ướt nhòe”. Hôm nay trở lại thăm Supe, thấy công nhân ra vào nhà máy trong đoàn quân áo xanh, tác giả như gặp lại anh mình trong đó: “Hình như vừa trông thấy/ Anh trong đoàn áo xanh”.
Đối với cậu ruột Lê Nhật Thu: Một nhà giáo, một cán bộ tuyên truyền của Đảng, thơ Nguyễn Ngọc Khuê như giãi bày tâm sự. Tác giả không diễn giải, không bình luận, cứ để sự vật, hiện tượng, cái cảm, cái nghĩ của mình trôi theo ngòi bút tự nhiên. Bài thơ như bó hoa thơm rất đồng nội dâng tặng cậu nhân dịp nhà giáo Lê Nhật Thu vào tuổi 80: “Bồi hồi một khúc sông quê/ Tám mươi xuân ấy, nhớ về ngày xưa/ Một thời vất vả sớm trưa/ Lương thấp, gạo chợ, nắng mưa chạnh lòng”.
Với cách nghĩ, cách cảm và thể hiện như thế, thơ Nguyễn Ngọc Khuê có chiều sâu và nó luôn gắn bó với thế sự, với nhân tình. Bài thơ nhớ người nhạc sỹ, tác giả kính tặng cố nhạc sỹ Hà Hoàn, người Chủ tịch đầu tiên của Hội Văn học Nghệ thuật Lâm Thao: “Bỗng một chiều, tiếng đàn không ngân/ Phím dây buông đàn nguyên trên giá/ Chim quên hót, vườn đầy xác lá/
Trong nghẹn ngào nức nở mông lung”. Cùng chung với mạch cảm xúc ấy, Nguyễn Ngọc Khuê viết bài “Viếng bạn”. Bài thơ như một nén tâm hương, khóc họa sỹ Nguyễn Lợi, khi nghe tin ông đột ngột ra đi: “Lợi ơi! Tranh đủ các màu/ Bàn tay bạn vẽ, treo đâu bây giờ/ Cảnh buồn, tranh cũng thẫn thờ/ Cọ sơn, giá vẽ ngẩn ngơ góc nhà”. Tác giả vận dụng thật khéo khi đọc câu Kiều: “Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ” của Nguyễn Du.

Có lẽ viết đến đây đã là dài với khuôn khổ một bài giới thiệu. Tôi xin không đi sâu vào nghệ thuật thơ của tác giả. Thơ Nguyễn Ngọc Khuê nếu chưa thực sự ấn tượng ở sự mới mẻ và lạ hóa ở độ sâu sắc tư tưởng, nhưng lại giữ bạn đọc nhớ cái nền nã của cảm xúc ở những khát khao bản năng và nhất là ở tấm lòng chân thành, lớn hơn tình cảm cha con, anh em, bạn bè đó là tình người - Tình người nồng ấm, thân thiện trong mênh mang nỗi nhớ của Nguyễn Ngọc Khuê như là ngọn lửa yêu thương sưởi ấm lòng người đọc.

                                                                                        B.V.P